Toevoegingen

Critical thinking

Reflectie op samenwerking met collega's 

In de onderwijspraktijk ervaar ik dat ik een grote waarde hecht aan een goede samenwerking met mijn collega's, zowel binnen de vakgroep als met collega's die andere vakken onderwijzen of mentor zijn van mijn leerlingen. Ik werk in een onderwijsteam waar de meeste collega's, net als ik, waarde hechten aan het laten blijken dat de leerlingen gezien en gehoord worden. We delen de gezamenlijke verantwoordelijkheid om de leerlingen zo optimaal mogelijk te begeleiden in hun leerproces, zowel op het vakgebied als in hun rol in de maatschappij. In het volgende stuk reflecteer ik op de essentie van samenwerking en het belang om daarbij de leerlingen centraal te stellen, waarbij ik gebruikmaak van John Dewey's "Experience and Education." 

John Dewey benadrukt in zijn werk het belang van ervaring in het onderwijs. Hij stelt dat leren niet alleen een opeenstapeling van feiten is, maar een reeks ervaringen die samen een betekenisvol geheel vormen. Samenwerking tussen docenten past goed bij dit idee. Door samen na te denken over onze onderwijsmethoden, goede werkwijzen en best practices te delen en elkaar te steunen in professionele ontwikkeling, creëren we een rijkere leeromgeving voor onszelf en de leerlingen. Hij schrijft dat onze ervaringen voortdurend verrijkt worden door de perspectieven en inzichten van onze collega's. In mijn samenwerking met collega's laat ik dit terugkomen door met elkaar in gesprek te gaan over onze succes- en faalervaringen en elkaar hierin ook te ondersteunen. Ik ga het gesprek aan met mentoren wanneer mij zaken opvallen in hun klassen. Daarnaast bezoeken we maandelijks minimaal één les van een collega om hier vervolgens samen op te reflecteren. Op deze manier blijf ik nieuwe werkvormen en mogelijkheden om mijn klassenmanagement te versterken ontdekken. Een waardevolle ervaring voor het versterken van de samenwerking en het onderwijs dat we de leerlingen bieden.

Een ander belangrijk punt dat Dewey naar voren brengt, is het idee van een leeromgeving waarin sociale interactie een cruciale rol speelt. In een samenwerkende schoolcultuur fungeren docenten als een collectief bewustzijn dat voortdurend werkt aan verbetering. Deze dynamiek zorgt ervoor dat we niet alleen werken aan individuele professionalisering, maar ook aan de versterking van het gehele onderwijsteam. Hierdoor kunnen we beter inspelen op de diverse behoeften van onze leerlingen. Wanneer het dit onderwerp betreft, kan ik stellen dat de school en het onderwijsteam actief bezig zijn met het verbeteren van het onderwijs. Volgend schooljaar verhuist de school naar een ander gebouw en zal er onderwijs in domeinen plaatsvinden. Op dit moment zitten we in de ontwikkelingsfase van hoe dit vormgegeven kan worden. Als vakgroepen Duits, Engels en Nederlands stemmen wij met elkaar af en voeren wij ook enkele testlessen uit om te kijken op welke wijze het onderwijs in domeinen de meeste meerwaarde heeft voor de leerlingen. Daarbij voeren wij ook gesprekken met de leerlingen. Dit is naar mijn mening een van de belangrijkste zaken in dit ontwikkelproces: de leerlingen in het oog houden. Daarbij kan ik van geluk spreken dat mijn collega's dit ook zo zien, wat de onderlinge samenwerking bevordert. Dewey benadrukt dat onderwijs moet aansluiten bij de ervaringen en interesses van de leerlingen. Door als collega's samen te werken, kunnen we beter inspelen op deze individuele verschillen en een curriculum bieden dat recht doet aan de unieke leerwegen van elke leerling. Door gezamenlijke doelen te stellen en onze lesstrategieën te coördineren, kunnen we in de toekomst een meer gepersonaliseerde en effectieve leerervaring bieden. 

Reflectie is een sleutelconcept in Dewey's filosofie. Door regelmatig te reflecteren op onze samenwerkingsprocessen en de impact hiervan op het leren van de leerlingen, kunnen we continu verbeteren. Dit betekent dat we open moeten staan voor feedback, bereid moeten zijn om onze aanpak aan te passen en altijd de leerling centraal moeten blijven stellen. Reflectie helpt ons om te zien wat werkt en wat niet, en stelt ons in staat om onze praktijken dienovereenkomstig aan te passen. Als vakgroep reflecteren wij regelmatig. We maken dan ook nieuwe afspraken en verwijzen hier ook naar terug.

In de eerste helft van dit schooljaar werd deze reflectie overgeslagen tijdens de gesprekken met betrekking tot de ontwikkeling van onderwijs in domeinen. Hierdoor ontstonden er soms irritaties tussen de verschillende vakgroepen. Enkele maanden terug is er vanuit extern iemand aangenomen die de vakgroepen begeleidt in het proces. Hierbij reflecteren we aan de hand van het ik-het-wij-model van Hofman. Doordat de gesprekken nu gestructureerd verlopen, is de onderlinge samenwerking ook versterkt. Hierbij heb ik ervaren dat ik nu, in een groep van vele ervaren docenten, mij ook vertrouwder voel mijn eigen mening te delen en ideeën in te brengen. Twee punten die even verdwenen waren, wanneer het overleg met verschillende vakgroepen betrof, die voor mij van belang zijn binnen een samenwerking, zijn teruggekomen: vertrouwen en veiligheid.

Ik kan concluderen dat samenwerking met mijn collega's met de leerling in het middelpunt een sterke manier is om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren. Door de ideeën van John Dewey te volgen, kunnen we een leeromgeving maken waarin zowel leraren als leerlingen goed presteren. Door ervaringen te delen, een gezamenlijk bewustzijn te ontwikkelen en constant na te denken over onze werkwijzen, zorgen we ervoor dat we altijd gefocust blijven op wat het beste is voor de leerling. In mijn ogen ligt in deze continue cyclus van leren en verbeteren de kracht van het vak als

als docent. Waarbij het voor mij persoonlijk van belang is dat er binnen de samenwerking vertrouwen, openheid, eerlijkheid en veiligheid is. Wanneer ik dat ervaar kan ik mijn beste kant laten zien in een samenwerking. 

Leerlingen helpen in de wereld van nu 

Als docent vind ik het van belang om leerlingen te helpen zich op een gezonde en positieve manier te verhouden tot zichzelf en de wereld om hen heen. Daarom vind ik het belangrijk dat ik zowel de cognitieve als de emotionele ontwikkeling van mijn leerlingen ondersteun. Ik zie het als mijn taak, en die van mijn onderwijscollega's, om leerlingen niet alleen kennis bij te brengen, maar hen ook voor te bereiden op hun rol in de maatschappij. Om hen te leren dat ze onderdeel zijn van en actoren kunnen worden in de samenleving, maak ik gebruik van inzichten van onder andere Gert Biesta, Philippe Meirieu en Michael Fullan. Deze inzichten vormen voor mij een houvast voor het implementeren van strategieën en activiteiten in mijn lespraktijk die bijdragen aan de ontwikkeling van de leerlingen.

Gert Biesta benadrukt in "The Rediscovery of Teaching" (2017) het belang van subjectificatie, ook wel omschreven als het proces waarbij leerlingen leren zichzelf te zien als autonome en verantwoordelijke individuen. In mijn onderwijs geef ik leerlingen de ruimte om kritisch na te denken en hun eigen meningen te vormen. Dit doe ik door in mijn lessen actuele thema's uit Duitsland, Oostenrijk en/of Zwitserland op te nemen, met name gericht op maatschappelijke thema's. Hierbij laat ik leerlingen op verschillende manieren opdrachten uitvoeren, waarbij ze de mogelijkheid krijgen om na te denken over wat deze thema's voor hen betekenen en welke meningen zij hierover hebben. Ik moedig hen aan om hun meningen te onderbouwen. Veel van deze actuele thema's haal ik van de website: https://duitslandinstituut.nl/artikel/4228/das-fruhstucksei. Hier worden wekelijks actuele thema's behandeld met bijpassende opdrachten. Samen met collega's die vergelijkbare klassen lesgeven, pas ik deze opdrachten aan naar het niveau van onze leerlingen en voegen we, indien nodig, opdrachten toe waarin ze hun mening kunnen delen. Soms laat ik verschillende thema's van verschillende weken zien en kiezen de leerlingen welk thema hen het meest aanspreekt. Een van de "Frühstücksei"-thema's die ik dit jaar behandeld heb, is Ramadan. https://duitslandinstituut.nl/artikel/58766/fruhstucksei-14-ramadan. Hierbij hebben de leerlingen de bijbehorende opdrachten uitgevoerd. Daarnaast hebben ze na het zien van een korte video in groepen van 8 tot 10 leerlingen, afhankelijk van het aantal leerlingen dat deelnam aan de Ramadan, gediscussieerd over de naam "suikerfeest". Hierbij heb ik er altijd voor gezorgd dat er per groep minimaal één, maar bij voorkeur twee leerlingen deelnamen aan de Ramadan. Fullan onderstreept het belang van een inclusieve en rechtvaardige leeromgeving als onderdeel van diep leren. Het bevorderen van diversiteit en inclusie helpt leerlingen om beter samen te werken en meer begrip te ontwikkelen voor verschillende perspectieven (Fullan et al., 2018). Door aandacht te besteden aan verschillende culturen, achtergronden en perspectieven, wil ik mijn leerlingen leren om respect en begrip voor anderen te ontwikkelen.

Wanneer ik maatschappelijke thema's aanhaal in mijn lessen, wissel ik af tussen zelfstandig, in duo's, in groepjes of klassikaal werken. Met mijn leerlingen maak ik de afspraak dat iedere mening telt en dat ze met elkaar in discussie mogen gaan als ze het niet eens zijn, mits dit op een beleefde manier gebeurt. Wanneer leerlingen een te groot meningsverschil hebben en het dreigt te escaleren, geef ik ze een 'cooldown'-moment door een van de twee kort naar de gang te sturen en met beiden een kort individueel gesprek aan te gaan, alvorens ik ze weer met elkaar in gesprek laat gaan. Ik stimuleer mijn leerlingen om samen te werken aan opdrachten die maatschappelijke thema's behandelen. Door middel van groepsopdrachten leren ze niet alleen de waarde van teamwork, maar ook hoe ze constructief kunnen omgaan met verschillen en conflicten. Dit helpt hen te begrijpen hoe ze actief kunnen bijdragen aan een democratische samenleving.

Michael Fullan schrijft in "The New Meaning of Educational Change" (2016) hoe scholen een cultuur van samenwerking en innovatie kunnen bevorderen. Hierin schrijft hij onder andere over het inzetten van authentieke leerervaringen, ervaringen die aansluiten bij de belevingswereld van de leerlingen. In mijn lessen probeer ik authentieke leerervaringen te creëren, bijvoorbeeld door andere vakgroepcollega's in te zetten die korte gesprekken met leerlingen aangaan in het Duits. Dit zijn ervaringen die zij, wanneer ze in Duitsland zijn, ook kunnen meemaken. 

Fullan (2016) schrijft ook over service learning projecten. Projecten waarbij leerlingen betrokken worden bij gemeenschapsprojecten, waardoor ze praktijkervaring opdoen en hun maatschappelijke verantwoordelijkheid kunnen ontwikkelen. Fullan (2018) benadrukt dat diep leren niet alleen gaat over academische kennis, maar ook over de ontwikkeling van karakter, burgerschap en samenwerking. Dit maakt hen bewuster van de impact die ze kunnen hebben in hun omgeving. Bors & Stevens (2017) halen in "Pedagogische tact" Meirieu aan. Zij schrijven dat het volgens Meirieu de taak van een pedagoog is om een groep te bezielen en te begeleiden naar autonomie die ze nodig hebben als volwassenen. Meirieu pleit voor schoolbrede activiteiten. De samenhang en de persoonlijke rol die een leerling bij dit soort activiteiten inneemt, helpt de leerling volwassen te worden en zich te verhouden tot anderen. 

Meirieu benadrukt het belang van actieve en betekenisvolle leerervaringen, waarbij kinderen leren door te doen en te reflecteren op hun ervaringen. Projectbased learning sluit hier direct bij aan.

De school waarop ik momenteel werkzaam ben heeft iedere periode een project met betrekking tot een maatschappelijk thema voor leerjaar 1 en 2. Dit schooljaar heb ik mij actief ingezet tijdens de begeleiding van deze projecten. In het komende schooljaar zal ik mij ook actief willen inzetten bij de opzet van de projecten en de mogelijkheid hierin ook leerlingen te betrekken. Dit zodat de leerlingen zich meer eigenaar voelen van het project. Dit omdat ik heb ervaren dat dit bij enkele van de projectweken ontbrak en leerlingen zich onvoldoende betrokken voelden bij het maatschappelijke thema en hierdoor moeite hadden zich in te zetten voor het project. Een project waarin ik heb ondersteund en gezien heb hoe leerlingen zich ingezet hebben voor de maatschappij is een project waarbij leerlingen verschillende activiteiten uitdachten om geld in te zamelen voor Stichting het vergeten kind en de Nierstichting. Ook hebben de leerlingen uit leerjaar 1 met enthousiasme verschillende verteltassen ontwikkeld voor de naastgelegen basisschool. Achteraf heb ik hierover met de leerlingen gesproken en gekeken naar wat de interesse was om een vergelijkbaar project te doen in samenwerking met een basisschool in Duitsland en dus Duitse kinderboekjes. Hier werd met enthousiasme op gereageerd. Dit is een project wat ik verder wil gaan uitwerken met mijn vakgroep en we volgend schooljaar willen gaan uitvoeren met de leerlingen die dan in leerjaar twee zitten. Hopelijk in combinatie met een bezoekje aan één of meerdere scholen in Duitsland.

In mijn onderwijspraktijk vind ik het van belang met mijn leerlingen te reflecteren op zowel hun resultaten als hun houding en gedrag tijdens de lessen. Fullan et al. (2018) bespreken het belang van reflectie als een middel om diep leren te bevorderen. Reflectieve praktijken helpen leerlingen om hun leerervaringen beter te begrijpen en te internaliseren. Volgens Biesta (2013) is subjectificatie een van de drie doelen van onderwijs, naast kwalificatie en socialisatie. Subjectificatie verwijst naar het proces waarbij leerlingen zich ontwikkelen tot autonome, onafhankelijke individuen. Als docent is het belangrijk om elke leerling te zien als een uniek individu met eigen interesses, talenten en behoeften. Biesta benadrukt het belang van het erkennen van de uniciteit van elke leerling en het bieden van mogelijkheden voor persoonlijke groei en zelfontplooiing.

Ik probeer hiervoor te zorgen door een leeromgeving te creëren waarin leerlingen worden aangemoedigd hun eigen stem te vinden en te gebruiken. Ik wil de leerlingen de ruimte bieden om hun eigen leerproces vorm te geven en te reflecteren op eigen ervaringen en keuzes. Dit probeer ik waar mogelijk binnen de kaders van de gestelde toetseisen van de school waarop ik les geef (die al bepaald zijn voordat ik in dienst kwam) toe te passen. Bij enkele toetsen had ik nog de vrijheid in de ontwikkeling van de toets. Bij één van de toetsen heb ik de leerlingen vooraf zelf verschillende toetsopdrachten laten ontwerpen, waarin ze 5 woordjes uit het hoofdstuk moesten laten terugkomen. Ze mochten zelf kiezen hoe deze opdracht eruitzag (open vragen, meerkeuzevragen, gatentekst etc.), een opdracht zoals zij hem graag in de toets wilden zien. De zelf ontworpen opdrachten heb ik de leerlingen bij hun toets uitgedeeld, ze mochten kiezen om opdracht 1 (zelf woordjes vertalen) of hun eigen opdracht te maken. De meeste leerlingen kozen hun eigen opdracht. Bij sommige toetsen laat ik mijn leerlingen vooraf noteren welk cijfer zij verwachten te behalen. Op deze manier reflecteren ze op voorhand op de inzet die zij in de lessen en tijdens het leren getoond hebben. Bij het nakijken kijk ik of deze verwachtingen kloppen en ik ga het gesprek aan met de leerlingen waarbij de verwachting sterk afwijkt van het resultaat om te achterhalen waar dit vandaan komt. Hierbij ondersteun ik de leerlingen in het maken van een plan om de toekomstige resultaten succesvoller te laten zijn.

Door de benaderingen van Biesta, Meirieu en Fullan te combineren in mijn onderwijspraktijk, probeer ik mijn leerlingen te laten zien dat ze niet alleen onderdeel zijn van de maatschappij, maar ook actieve en verantwoordelijke actoren kunnen worden. Door hen kritisch te laten nadenken, samen te laten werken en betrokken te laten zijn bij echte maatschappelijke projecten, hoop ik bij te dragen aan de voorbereiding op hun rol als actieve burgers.

Literatuurlijst

Biesta, G. (2017). The Rediscovery of Teaching. Taylor & Francis. 

Bors, G. & Stevens, L. (2017). Pedagogische tact. Garant, Apeldoorn. 

Dewey, J. (z.j.) Experience and education. Opgehaald van: https://www.schoolofeducators.com/wp-content/uploads/2011/12/EXPERIENCE-EDUCATION-JOHN-DEWEY.pdf

Fullan, M., Quinn, J., & McEachen, J. (2018). Deep Learning: Engage the World Change the World. Corwin.

Fullan, M. (2016). The New Meaning of Educational Change. Teachers College Press. 

LEVO